پرستش سه شخص تثلیث
دیدیم که پرستش مسیحی در درجه اول نثار پدر می شود ، ولی این بدان معنا نیست که پرستش پسر و یا روح القدس بر خطاست و مبنای کتاب مقدسی ندارد . چنانکه پیشتر دیدیم ، سه شخص تثلیث هر سه از الوهیت برخوردارند و هر سه یکدیگر را می پرستند و جلال می دهند . این شکل از پرستش در تثلیث ، مبنای مدل دیگر پرستش را برای فرد مسیحی و کلیسا تشکیل می دهد . بنا بر این مدل ، مسیحیان هر سه شخص تثلیث را می پرستند و جلال می دهند . در این بخش ، به این مدل دیگر توجه خواهیم کرد و منطق و مبنای کتاب مقدسی آن را از نظر خواهیم گذراند . پرستش پدر ، پیشتر به تفصیل بررسی شد . در بقیه این فصل ، به پرستش پسر و پرستش روح خواهیم پرداخت .
پرستش پسر
پرستش پسر بر مبانی چندی استوار است . نخست الوهیت اوست اگر عیسی واقعا خداست ، پرستش او نه تنها مجاز بلکه واجب است . حتی اگر هیچ یک از مبانی دیگر که بر خواهیم شمرد وجود نداشت ، الوهیت مسیح برای پرستش او کفایت می کرد . دوم ، در عهد جدید می خوانیم که خدای پدر ( یوحنا ۲۳ : ۵ ؛ ۲۶:۱۲ ؛ ۵۴۰۸ : ۱:۱۷ ، ۴ ، ۵ ) و روح القدس ( یوحنا ۱۴:۱۶ ) ، پسر را جلال می دهند . بنابراین ، جلال دادن پسر و پرستش او به معنی پیروی از دو شخص دیگر تثلیث و شریک شدن با آنهاست . مسیحیان با پرستش پسر در واقع پدر و روح القدس را حرمت می نهند و با آنها همراه می شوند .
سوم ، با اینکه در عهد جدید ، دعا و پرستش معمولا معطوف به پدر است ، ولی مواردی هم وجود دارد که در آنها به پسر دعا می شود و او مورد پرستش قرار می گیرد . برای مثال ، در یوحنا ۲۸:۲۰ و ۲۹ می بینیم که توما مسیح قیام کرده را پرستش کرده ، می گوید : « خداوند من و خدای من . » و مسیح این پرسش را از او می پذیرد . نیز در متی ۱۷:۲۸ می خوانیم که شاگردان عیسای قیام کرده را پرستش می کنند .
در مورد استیفان می خوانیم که به هنگام شهادت دعا کرده ، گفت : ای عیسای خداوند ، روح مرا بپذیر » ( اعمال ۵۹ : ۷ ) . نیز پولس سه بار برای خاری که در جسم داشت از مسیح تمنا کرد که آن را از او بر گیرد . ولی پاسخ مسیح این بود که فیض او برای پولس کافی است و قدرت او در ضعف به کمال ظاهر می شود ( دوم قرنتیان ۷ : ۱۲-۱۰ ) . همچنین در اول قرنتیان ۲۲:۱۶ ، پولس به زبان آرامی دعا می کند که خداوند ما بیا ! » این دعا که ظاهرا در کلیسای قرن اول معمول بود ، می تواند درخواستی برای آمدن ثانوی مسیح و یا آمدن و حضور یافتن او در جمع مؤمنان باشد . موردی دیگر که حاکی از ستایش و پرستش عیسی در کلیسای قرن اول است ، سرود معروف نقل شده در فیلیپیان ۶ : ۲-۱۱ است . در این سرود که در وصف مسیح است ، سخن از خم شدن هر زانویی به نام عیسی و اقرار کردن هر زبانی به خداوندی اوست ، ولی شاید روشن ترین شاهد پرستش مسیح در عهد جدید ، در کتاب مکاشفه یافت شود ، که در آن ، یوحنا پرستشی را که از سوی فرشتگان و همه مخلوقات نثار بره می شود ، توصیف می کند : « سپس شنیدم هر مخلوقی که در آسمان و بر زمین و زیر زمین و در دریاست ، با هر آنچه در آنهاست ، چنین می سرودند که : ستایش و حرمت ، و جلال و قدرت ، تا ابد از آن تخت نشین و بره باد . و آن چهار موجود زنده گفتند : آمین ، و آن پیران بر زمین افتادند و نیایش کردند » ( مکاشفه ۱۳۵ و ۱۴ ) .
آخرین مبنای پرستش عیسی ، سابقه و سرمشق تاریخی کلیسا است . از شواهد و قرائن تاریخی آشکار است که از همان قرون اول ، کلیسا عیسی را می پرستیده است . اعتقادنامه نیقیه در این خصوص صراحت دارد . در این اعتقادنامه آمده است که هر سه شخص تثلیث به عنوان خدا سزاوار ستایش و جلالند .
اساسا با سکونت متقابل سه شخص تثلیث در یکدیگر بدین معناست که مسیحیان در پرستش هر یک از آنها در واقع دو شخص دیگر را نیز می پرستند ، چنانکه دیدیم ، بنا به تعلیم خود عیسی ، پدر در پسر ساکن است و پسر در پدر ، و آنها هر دو در روح القدس سکونت دارند و بر عکس . بنا بر این ، هرگاه کسی پسر را می پرسند ، در واقع پدر و روح را نیز در او می پرستد . احترام به هر یک از آنها به معنی احترام به هر سه است در آخر باید باز تأکید کنیم که هر چند پرستش کاملا به جا و بایسته است ، نباید جایگزین پرستش پدر شود ، بلکه باید با آن همراه باشد . در غیر این صورت ، پرستش مسیحی نخواهد بود . به علاوه ، این نوع پرستش نباید جایگزین مدل اصلی پرستش مسیحی شود . مسیحی در درجه اول باید از طریق روح و در اتحاد با پسر ، پدر را بپرستد .
پرستش روح القدس
چون به موضوع پرستش روح القدس میرسیم ، موضوع پیچیده تر می شود . در قرن چهارم میلادی بود که با فرونشستن بحثهای مربوط به مسیح شناسی ، کلیسا سرانجام توجه خود را به روح القدس و تعریف جایگاه او در ایمان و پرستش مسیحی معطوف کرد . مسئله به طور خاص در ارتباط با پرستش مطرح شد . آیا روح القدس را هم می توان و باید به عنوان شخص سوم تثلیث پرستید ؟ مشکلاتی چند در این خصوص وجود داشت . اول اینکه ، تمام توجه کلیسا برای مدت چند قرن بر موضوع الوهیت مسیح متمرکز بود ، و در نتیجه ، الوهیت و شخصیت روح القدس تا مدتی از کانون توجه به دور ماند . دوم اینکه بر اساس کتاب مقدس ، الوهیت روح القدس ، در یهودیت ، و پس از آن در جنبش مسیحی ، مفروض گرفته می شد ، اگر چه هنوز به موضوع شخصیت متمایز روح و رابطه او با پدر و پسر به اندازه کافی پرداخته نشده بود ، بنابراین ، سؤالی که کلیسا باید بدان پاسخ می داد این نبود که آیا اساسا روح را باید پرستید یا نه ، بلکه اینکه آیا روح را باید به عنوان شخصی متمایز از پدر و پسر پرستید یا نه ؟ روح گاه صرفا نیرو و حضور پدر یا پسر تلقی می شد ، و به شخصیت متمایز او هنوز به اندازه کافی پرداخته نشده بود . در جریان تعریف دقیقتر تثلیث بود که موضوع پرستش روح نیز به عنوان شخص سوم تثلیث مطرح شد . مشکل سوم ، وجود نداشتن موارد مشخص از پرستش روح در عهد جدید بود ، که این را هم باید تا حد زیادی نتیجه عدم تأکید بر تمایز شخصی او از پدر و پسر تلقی کرد . و بالاخره مشکل چهارم ، ماهیت خود روح به عنوان شخص ” بی چهره ” در تثلیث بود که توجه را همیشه نه به خود بلکه به پدر و پسر جلب می کرد .
ولی با روشنتر شدن الوهیت روح به عنوان شخصی متمایز از پدر و پسر ، پرستش او نیز در کلیسا از جایگاهی مهم برخوردار شد . با درک این حقیقت که روح القدس نیز در کنار پدر و پسر یکی از سه شخصیت الاهی است ، پرستش روح ، هم موجه و هم ضروری به نظر می رسید . . این موضوع در شورای قسطنطنیه به همت پدران کیدو کیایی به تصویب نهایی رسید و در اعتقادنامه نیقیه قسطنطنیه تصریح شد که روح القدس نیز با پدر و با پسر شایسته ستایش و جلال است .
بنابراین ، نباید بر این اساس که روح نه خود ، بلکه پدر و پسر را جلال می دهد ، در پرستش روح تزلزل به خود راه داد . باید در نظر داشت که پدر و پسر نیز نه خود ، بلکه دو شخص دیگر را جلال می دهند . عدم وجود مورد مشخصی از پرستش روح در کتاب مقدس نیز پرستش او را ناموجه نمی سازد . در این خصوص باید به اصل مهمی در تفسیر کتاب مقدس توجه کرد . نه وجود سوابق کتاب مقدسی به تنهایی انجام کاری را موجه یا ضروری می سازد ، و نه عدم وجود آن به تنهایی سبد می شود انجام کاری نادرست یا غیر ضروری باشد ، اگر در غیاب سوابق کتاب مقدسی ، بتوان در کتاب مقدس و یا حتی خارج از آن ، دلایل کافی بر درستی انجام کاری یافت ، انجام آن کار مجاز و یا بر حسب ماهیت کار ، حتی ضروری خواهد بود . اگر چه پرستش روح القدس به عنوان شخصی متمایز از پدر و پسر ، سابقه کتاب مقدسی ندارد ، لیکن دلایل کافی بر الوهیت و شخصیت متمایز روح می توان یافت ، که پرستش او را نه تنها مجاز بلکه ضروری می سازد . به همین دلیل ، در تاریخ کلیسا نیز از همان قرون اول ، پرستش و ستایش روح القدس در کنار پدر و پسر معمول بوده است . البته به طور کلی ، در کلیسای شرق توجه بیشتری به روح شده و ستایش او در مراسم نیایشی کلیسای ارتدوکس جایگاه مهمتری داشته است ، که این از امتیازات بزرگ آن کلیسا محسوب می شود . برخی از مورخین و الاهیدانان برجسته مسیحی ، عدم توجه کافی به روح القدس را از علل مهم غلبه الحاد بر مغرب زمین می دانند ، جنبش پنطیکاستی و کاریزماتیک واکنشی تاریخ ساز در جهت اصلاح و جبران این کمبود به شمار می آید ، که البته خود نیز متأسفانه گاه به افراط کشیده شده است . امروز بر کلیساست که به شخص سوم تثلیث به عنوان ” خداوند ” و ” بخشنده حیات ” ( اعتقادنامه نیقیه ) احترام بایسته و ارج شایسته پنهد و قصور قرنها را جبران کند .
خلاصه و نتیجه گیری
در این فصل دیدیم که تثلیث در تار و پود پرستش مسیحی تنیده شده است . اساسا پرستش مسیحی یعنی شرکت در رخدادی الاهی که در خود تثلیث به وقوع می پیوندد . پدر ، پسر و روح از ازل تا ابد یکدیگر را می پرستند ، و مسیحی در پرستش با آنها همراه و همسو می شود . این پرستش بر دو نوع است و مسیحی در هر دو نوع آن شرکت می کند . او پرستش نثار هر سه شخص تثلیث می گردد . هر یک از سه شخص تثلیث توسط دو شخص دیگر پرستیده می شوند و مسیحی نیز در این پرستش شریک می گردد . در نوع دیگر پرستش ، پسر است که از طریق روح ، پدر را می پرستد . این نوع پرستش ، بر ترتیب و نظام الوهیت استوار است . از همین رو ، مدل اصلی پرستش را برای کلیسا تشکیل می دهد . مسیحی در اتحاد با پسر خدا و از طریق روح ، پدر را می پرستد . از طرف دیگر ، چون سه شخص تثلیث از ذات واحد برخوردارند و نه سه خدا بلکه یک خدا هستند ، کلیسا می تواند و باید خدا را به عنوان تثلیث یکتا نیز پرستش کند ، بنابراین ، مخاطب قرار دادن خدا به طور کلی و صرف نظر از تمایزات شخصی در دات او نیز ، اگر با دو نوع دیگر همراه باشد ، بر خطا نخواهد بود .
برگرفته از کتاب تثلیث
نویسنده : دکتر مهرداد فاتحی
دانلود کتاب مسیحیت چیست؟
